बिर्तामोड,२४ फागुन ।
ममता अधिकारी
आज अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस ।  हरेकवर्ष  मार्च ८ मा मनाइदै छ । अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसले महिलाहरूको सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, र राजनीतिक उपलब्धिहरूको सम्मान गर्दछ। यो दिवस महिलाहरूको अधिकार, लैंगिक समानता र महिला सशक्तिकरणको लागि संघर्ष र प्रगतिको प्रतीक हो। नेपालमा पनि यो दिवस ठूलो उत्साहका साथ मनाइन्छ तर नेपाली महिलाहरू, विशेष गरी श्रमिक महिलाहरू, अझै धेरै चुनौतीहरूको सामना गर्दैछन्।  नेपाली श्रमिक महिलाहरूको स्थिति, नेपाली कानुन, लैंगिक समानता,  प्रविधिको भूमिका, विशेषज्ञताका क्षेत्रहरू, र आवश्यक सुधार र परिवर्तनहरू चुनौती बन्दै गएको छ ।
नेपाली श्रमिक महिलाहरूको स्थिति
नेपालमा महिलाहरू जनसंख्याको आधा भन्दा बढी हिस्सा ओगट्दछन् तर उनीहरूको आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक सहभागिता अझै पनि सीमित छ। विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा बसोबास गर्ने महिलाहरू कृषि, घरेलु श्रम र अन्य असंगठित क्षेत्रमा काम गर्दछन्। शहरी क्षेत्रमा पनि धेरै महिलाहरू निर्माण, होटल र घरेलु श्रमिकको रूपमा काम गर्दछन्। तर, उनीहरूको श्रमको मूल्यांकन र मजदुरी पुरुषहरूको तुलनामा कम हुन्छ। यसका साथै उनीहरूले यौन शोषण, घरेलु हिंसा र कार्यस्थलमा भेदभाव जस्ता समस्याहरूको सामना गर्न बाध्य छन्। 
नेपालमा लैंगिक समानताको कानुनी ढाँचा
नेपालले लैंगिक समानताको लागि धेरै कानुनी प्रगति गरेको छ। संविधान २०७२ ले महिलाहरूको अधिकार र लैंगिक समानतालाई संवैधानिक ग्यारेन्टी दिएको छ। संविधानले महिलाहरूलाई समान अधिकार, समान मजदुरी र कार्यस्थलमा सुरक्षित वातावरण प्रदान गर्ने व्यवस्था गरेको छ। यसका साथै, नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरू  मा पनि हस्ताक्षर गरेको छ जसले महिलाहरूको अधिकार र सुरक्षालाई बढावा दिन्छ। 
तर कानुनी प्रगतिको बावजूद कार्यान्वयनको स्तरमा धेरै समस्याहरू छन्। ग्रामीण क्षेत्रमा महिलाहरूले आफ्नो अधिकारको बारेमा जानकारी नपाएका कारण उनीहरू आफ्नो हकको लागि आवाज उठाउन सक्दैनन्। यसका साथै पितृसत्तात्मक मानसिकताले गर्दा महिलाहरूको अधिकारलाई अक्सर उपेक्षा गरिन्छ। 
लैंगिक समानताका चुनौतीहरू
नेपाली समाजमा लैंगिक समानताका धेरै चुनौतीहरू छन्। पहिलो, पितृसत्तात्मक मानसिकताले महिलाहरूलाई घरेलु कामसम्म सीमित गराउँछ। दोस्रो, महिलाहरूको शिक्षा र स्वास्थ्यमा पुरुषहरूको तुलनामा कम ध्यान दिइन्छ। तेस्रो, कार्यस्थलमा महिलाहरूलाई यौन शोषण र भेदभावको सामना गर्नुपर्छ। चौथो, महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रता सीमित छ जसले गर्दा उनीहरू आफ्नो निर्णय स्वतन्त्र रूपमा लिन सक्दैनन्। पाँचौं, राजनीतिक क्षेत्रमा महिलाहरूको सहभागिता अझै पनि न्यून छ।
प्रविधिको भूमिका महिला
प्रविधिले लैंगिक समानताको लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। डिजिटल प्रविधिले महिलाहरूलाई शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारीको अवसर प्रदान गर्न सक्छ। उदाहरणका लागि, इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालले महिलाहरूलाई आफ्नो अधिकारको बारेमा जानकारी प्रदान गर्न सक्छ। यसका साथै मोबाइल एप्स र ई लर्निंग प्लेटफर्महरूले महिलाहरूलाई घरबाटै शिक्षा र कौशल विकासको अवसर प्रदान गर्न सक्छन्। 
तर नेपालमा धेरै महिलाहरू विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा प्रविधिको पहुँचबाट वञ्चित छन्। डिजिटल खाडल (Digital Divide) ले गर्दा उनीहरूले प्रविधिको लाभ उठाउन सक्दैनन्। यसका लागि सरकारले डिजिटल साक्षरता बढाउने र महिलाहरूलाई प्रविधिको प्रयोगमा सहज बनाउने कार्यक्रमहरू सुरु गर्न आवश्यक छ। 
विशेषज्ञताका क्षेत्रहरू
लैंगिक समानताको लागि विभिन्न क्षेत्रहरूमा विशेषज्ञताको आवश्यकता छ। पहिलो, कानुनी क्षेत्रमा महिलाहरूको अधिकारलाई मजबूत बनाउन विशेषज्ञहरूको आवश्यकता छ। दोस्रो, शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा महिलाहरूलाई समान अवसर प्रदान गर्न विशेषज्ञहरूको भूमिका महत्वपूर्ण छ। तेस्रो, आर्थिक क्षेत्रमा महिलाहरूको उद्यमिता र रोजगारी बढाउन विशेषज्ञहरूले नीतिगत सुधारहरू गर्न सक्छन्। चौथो, प्रविधि क्षेत्रमा महिलाहरूलाई डिजिटल साक्षरता र प्रविधिको प्रयोगमा सहज बनाउन विशेषज्ञहरूको आवश्यकता छ। 
सुधार र परिवर्तनका आवश्यकताहरू
नेपालमा लैंगिक समानताको लागि धेरै सुधार र परिवर्तनहरू गर्न आवश्यक छ। पहिलो, महिलाहरूको शिक्षा र स्वास्थ्यमा निवेश बढाउनुपर्छ। दोस्रो, कार्यस्थलमा महिलाहरूको सुरक्षा र सम्मान सुनिश्चित गर्न कानुनी प्रावधानहरू कडा बनाउनुपर्छ। तेस्रो, महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रता बढाउन उनीहरूलाई रोजगारी र उद्यमसिलताको अवसर प्रदान गर्नुपर्छ। चौथो, राजनीतिक क्षेत्रमा महिलाहरूको सहभागिता बढाउन महिला नेतृत्वलाई प्रोत्साहन दिनुपर्छ। पाँचौं, प्रविधिको प्रयोगबाट महिलाहरूलाई सशक्त बनाउन डिजिटल साक्षरता कार्यक्रमहरू सुरु गर्नुपर्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसले महिलाहरूको अधिकार र लैंगिक समानताको महत्वलाई जनाउँछ। नेपालमा पनि यो दिवसले महिलाहरूको संघर्ष र उपलब्धिहरूलाई सम्मान गर्दछ। तर, नेपाली श्रमिक महिलाहरू अझै धेरै चुनौतीहरूको सामना गर्दैछन्। लैंगिक समानताको लागि कानुनी प्रगतिको बावजूद  कार्यान्वयनको स्तरमा धेरै समस्याहरू छन्। प्रविधिले लैंगिक समानताको लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ, तर डिजिटल खाडलले गर्दा धेरै महिलाहरू प्रविधिको लाभबाट वञ्चित छन्। यसका लागि विभिन्न क्षेत्रहरूमा विशेषज्ञताको आवश्यकता छ र धेरै सुधार र परिवर्तनहरू गर्न आवश्यक छ। महिलाहरूलाई सशक्त बनाउने र लैंगिक समानताको लागि संघर्ष गर्ने कार्य अझै लामो छ तर सही दिशामा अगाडि बढ्न साथ साहयोग जरुरी हुने छ । ०००००